FANI NA MAUDHUI KATIKA NGUZO MAMA ( MTILA MSWAHILI)

 Imeandaliwa na Mtila Mswahili.

UTANGULIZI

Fani ni mtindo au utaalamu ambao mwandishi anautumia katika kazi yake ya fasihi.fani mara nyingi ndio kiini cha kazi ya fasihi ambapo muandishi anaamua aende na mpango kazi gani katika kazi yake ni mtiririko wa kazi ya kisanaa  ambapo kuna kua na mitindo,miundo,taswira na wahusika 

Wataalamu mbalimbali wamechambua kwa kina fani na maudhui katika fasihi, wakifafanua maana zake na kuonyesha uhusiano wao muhimu. Dhana hizi ni nguzo katika uhakiki wa kazi za fasihi.

Fani(muundo na uwasilishaji wake)Fani inarejelea umbo au muundo wa nje wa kazi ya fasihi; ni jinsi ujumbe unavyowasilishwa. Ni jumla ya vipengele vya kisanaa na kimtindo ambavyo mwandishi hutumia kujenga na kupamba kazi yake. Wataalamu wamelifafanua kama:

K.W. Wamitila (2003): Katika kitabu chake Uhakiki wa Fasihi: Misingi na Vipengele Vyake, Wamitila anasema fani ni "jumla ya vipengele vya kimtindo na kisanaa vinavyojenga kiunzi cha kubebea ujumbe au maana mahususi." Anafafanua zaidi kuwa ni muundo au mpangilio wa kazi ya kifasihi au sehemu zake, na jinsi inavyoeleza mbinu na mtindo wa kuyawasilisha maudhui.

M.N. Mbatiah (2001): Katika Uhakiki wa Fasihi: Riwaya, Tamthiliya na Ushairi, Mbatiah anaeleza fani kwa maana mbili: kwanza, kama jumla ya vipengele vya kimtindo na kisanaa katika kazi ya fasihi vinavyounda kiunzi cha kubebea ujumbe; pili, kama kategoria ya fasihi, yaani utanzu (kama vile ushairi, tamthiliya, riwaya).

Penina Mlama/Muhando (Miaka ya 1980 na kuendelea): Ingawa hajulikani sana kwa ufafanuzi wa kinadharia tu, kupitia kazi zake za tamthiliya na utafiti wake wa sanaa za maonyesho, Mlama anaonyesha fani kama "nguo" au "umbo" linalotumiwa kuvaa na kuwasilisha maudhui. Yeye huangazia jinsi vipengele vya kimaigizo (seti, mavazi, vitendo) vinavyoathiri

Maudhui ni ujumbe wa ndani, dhamira, mawazo, hisia, migogoro, falsafa, au mafunzo ambayo kazi ya fasihi inajaribu kuwasilisha. Ni kiini au roho ya kazi. Wataalamu wamelifafanua kama:

K.W. Wamitila (2003): Anaeleza maudhui kama "ujumbe, dhamira, na fikra za mwandishi" ambazo zimebebelea ndani ya kazi.

Kwa.mujibu wa  F.E.M.K. Senkoro (1987): Katika kitabu chake Fasihi: Nadharia, Historia na Uhakiki, Senkoro anasisitiza kuwa maudhui ni undani wa kazi, ujumbe unaowasilishwa, na mara nyingi huelezea matatizo, matumaini, na mwelekeo wa jamii.

M.M. Mulokozi (Miaka ya 1960 na kuendelea): Mulokozi, kupitia utafiti wake wa kina wa fasihi simulizi na tendi (mfano, Tendi za Kiswahili, 1996), anaonyesha jinsi maudhui huakisi historia, utamaduni, na falsafa ya jamii husika.

Wataalamu wote wanakubaliana kwamba fani na maudhui havitenganishiki; viko kama pande mbili za shilingi moja. Fani huwezesha maudhui kuwasilishwa kwa ufanisi, na maudhui huipa fani umuhimu. Kazi bora ya fasihi inapaswa kuwa na uwiano mzuri kati ya fani na maudhui.

Kwa mfano, Senkoro (1987) anaeleza kuwa "fani na maudhui ni pande mbili za shilingi moja, haziwezi kutenganishwa. Maandishi yanaweza kuwa na ujumbe mzuri lakini yakikosa ufundi wa kuwasilisha ujumbe huo, basi hayataeleweka na hayatatimiza lengo lake."

Maudhui ni kusudi la muandishi katika kazi yake ya fasiji ambapo muandishi anaelezea dhamira yake kuu katika kutimiza lengo lake la kazi ambayo ameiandaa ambapo kunakuwa na migogoro na hatimae kupata suluhisho au anguko la mhusika mkuu

Ifuatayo ni Dhana za Fani katika riwaya ya nguzo mama

Fasihi, kama kioo cha jamii, huakisi ukweli, hisia, na uzoefu wa binadamu kupitia matumizi mahiri ya lugha. Katika uchambuzi wa kazi za fasihi, dhana kuu mbili ambazo hutazamwa kwa makini ni fani na maudhui. Fani inahusu umbile, muundo, na jinsi kazi ya fasihi inavyowasilishwa. Hii inajumuisha vipengele kama vile mtindo, lugha, wahusika, ploti, mandhari, na muundo wa hadithi. Maudhui, kwa upande wake, yanarejelea ujumbe, mawazo, dhamira, na falsafa inayowasilishwa na mwandishi. Kwa kifupi, fani ni "jinsi inavyosemwa" na maudhui ni "kinachosemwa." Uhusiano kati ya fani na maudhui ni wa kutegemeana; fani bora huweza kubeba maudhui mazito na kuyafanya yaeleweke vizuri, na maudhui imara yanaweza kuipa fani uzito na umuhimu.

Katika muktadha wa fasihi ya Kiswahili, riwaya imetumika kama chombo muhimu cha kuakisi jamii na changamoto zake. Riwaya za Nguzo Mama (Shaaban Robert) na Kivuli Kinaishi (Said A. Mohamed) ni mifano mashuhuri ya kazi ambazo zimeacha alama kubwa katika uandishi wa Kiswahili kutokana na ubora wa fani na uzito wa maudhui yake. Riwaya hizi mbili, ingawa zinatofautiana kimaandishi na kimada, zinatoa fursa nzuri ya kuchambua jinsi waandishi wanavyotumia vipengele vya fani kuwasilisha maudhui yao kwa ufanisi.

Tukiangalia riwaya ya  Nguzo Mama ameelezea  Fani na Maudhui kwa kuangalia  mpangilio wa kazi yake

Nguzo Mama ni riwaya fupi ya Shaaban Robert, mmoja wa waasisi wa fasihi ya Kiswahili. Kazi hii ina sifa ya uandishi wake wa kifalsafa na utumizi wa lugha ya pashati. Na mtiririko mzuri

 Mtindo wa Lugha katika nguzo mama  Shaaban Robert anatumia lugha ya kifasihi iliyosheheni taswira, methali, na nahau. Lugha yake ina mwelekeo wa falsafa na hekima, na mara nyingi anatumia misemo mifupi yenye kubeba maana nzito. Kwa mfano, anatumia lugha ya sitiari kuelezea dhana nzito za kimaadili. Sentensi zake ni fupi, zenye msisitizo, na zenye uwezo wa kumfanya msomaji atafakari.

Wahusika,Wahusika katika Nguzo Mama si wengi, na wanawakilisha dhana fulani badala ya kuwa watu halisi wenye tabia changamano. Mhusika mkuu, Nguzo Mama, anawakilisha maadili mema, hekima, na misingi imara ya jamii. Wahusika wengine kama Bwanawa na Bibiwa wanawakilisha ubinadamu kwa ujumla na changamoto zao za kimaisha. Wahusika hawa hutumika kama vinyago vya kuwasilisha falsafa ya mwandishi.

Ploti na Muundo: Ploti ya Nguzo Mama ni rahisi na haina matukio mengi ya kusisimua. Badala yake, inajengwa juu ya mazungumzo na tafakari za Nguzo Mama. Muundo wake ni wa kimapokeo, ukifuata mtiririko wa matukio machache yaliyoelekezwa katika kuwasilisha ujumbe mahususi. Msisitizo uko katika mada zinazojadiliwa, si katika mfululizo wa matukio.

Mandhari: Mandhari katika Nguzo Mama ni ya kijadi, yakiakisi mazingira ya vijijini na maisha ya kawaida. Mandhari haya yanasaidia kujenga mazingira ya utulivu na tafakari, yanayohitajika kwa ajili ya kuwasilisha mafunzo ya Nguzo Mama.

Maudhui yaliyotumika  katika Nguzo Mama

 Maadili na Hekima: Maudhui makuu katika Nguzo Mama yanahusu maadili mema, hekima, na misingi ya maisha yenye tija. Shaaban Robert anasisitiza umuhimu wa kufuata kanuni za kimaadili kama vile heshima, bidii, uaminifu, na upendo. Nguzo Mama anatoa mafunzo kuhusu jinsi ya kuishi maisha yenye furaha na kuridhisha kwa kuzingatia misingi hii.

 Umuhimu wa Familia na Jamii: Riwaya inasisitiza jukumu la Nguzo Mama (mzazi) katika malezi ya watoto na ujenzi wa familia imara. Familia inaonekana kama kiini cha jamii, na malezi bora ndiyo msingi wa jamii yenye maadili mema. Umoja na mshikamano wa kijamii pia unasisitizwa.

  Kazi na Bidii: Shaaban Robert anaeleza umuhimu wa kufanya kazi kwa bidii na kujitegemea. Nguzo Mama anafundisha kwamba hakuna mafanikio bila jasho na kwamba kujitahidi ni muhimu kwa maendeleo ya mtu binafsi na jamii.

  Falsafa ya Maisha: Kazi hii ina mwelekeo wa kifalsafa, ikichunguza maana ya maisha, furaha, na jinsi ya kukabiliana na changamoto. Nguzo Mama anatoa ushauri wa busara juu ya kuvumilia magumu, kutafuta amani ya ndani, na kuishi maisha yenye kusudi.

Katika riwaya ya kivuli kinaishi mtunzi wetu saidi A mohamedi ameelezea kwa kina mambo yafuatayi

Kivuli Kinaishi ni riwaya ya Said A. Mohamed, inayojulikana kwa uandishi wake wa kisasa na mwelekeo wa kijamii na kisiasa. Riwaya hii inachunguza masuala changamano ya jamii ya kisasa.

Fani katika kivuli kinaishi mtunzi amejitahidi kudadavua baadhi ya mambo kama ifuatavyo

 Mtindo wa Lugha na Taswira: Tofauti na Shaaban Robert, Said A. Mohamed anatumia lugha ya Kiswahili cha kisasa, kilichojaa tamathali za semi, kejeli, na lugha ya mitaani inayolingana na muktadha wa wahusika wake. Mtindo wake ni wa kusisimua na wenye mvuto, ukichanganya maelezo ya kina na mazungumzo halisi. Ana uwezo wa kuunda taswira wazi za matukio na hisia za wahusika. Matumizi ya misamiati na nahau za kisasa yanatoa uhalisia kwa matukio yanayosimuliwa.

Wahusika ,Wahusika katika Kivuli Kinaishi ni wengi na wamejengwa kwa undani. Wana tabia changamano, udhaifu, na nguvu zao. Wahusika kama vile Said, Asha, Mama Amina, na wengine wanawakilisha matabaka mbalimbali ya jamii na changamoto wanazokumbana nazo. Mwandishi anachunguza saikolojia ya wahusika wake na kuonyesha jinsi matukio ya zamani yanavyoathiri maisha yao ya sasa.

 Ploti na Muundo,Ploti ya Kivuli Kinaishi ni changamano, yenye matukio mengi ya kusisimua, michezo ya kuigiza, na mabadiliko ya ghafla. Muundo wake si wa mstari mmoja, bali unarukaruka kati ya vipindi tofauti vya muda (flashbacks) na mitazamo tofauti ya wahusika. Hii inajenga mvutano na huongeza utata wa hadithi, ikimlazimisha msomaji kuunganisha vipande vya habari ili kupata picha kamili. Mwandishi anatumia mbinu za usimulizi kama vile majadiliano ya ndani (inner monologue) na maelezo ya kina ya hisia.

Mandhari,Mandhari katika Kivuli Kinaishi ni ya mijini, yakiakisi maisha ya kisasa ya jiji na changamoto zake kama vile umaskini, uhalifu, na migogoro ya kijamii. Mandhari haya yanachangia katika kuonyesha uhalisia wa matatizo yanayokabili jamii ya kisasa. Mwandishi anatumia mandhari kuakisi hali za kisaikolojia za wahusika, kwa mfano, mazingira magumu ya mitaani yanaakisi ugumu wa maisha ya wahusika.

 Maudhui katika Kivuli Kinaishi muandishi amejitahidi kuelezea maudhui mbalimbali ambayo yamefanya riwaya hii iweze kuelezea mambo yaliyopo katika riwaya

 Athari za Zamani kwa Sasa (Kivuli Kinaishi): Maudhui makuu yanajengeka juu ya dhana kwamba matukio na maamuzi ya zamani yanaendelea kuathiri maisha ya sasa. "Kivuli" kinawakilisha mizigo ya zamani, siri, na matatizo ambayo yanawaandama wahusika. Riwaya inachunguza jinsi siri za kifamilia, makosa ya zamani, na matendo mabaya yanavyoendelea kuwasumbua wahusika hata baada ya muda mrefu.

Ufisadi na Migogoro ya Kijamii, Said A. Mohamed anafichua ufisadi, rushwa, na migogoro ya kijamii inayokabili jamii ya kisasa. Anazungumzia matabaka, dhuluma, na ukosefu wa haki. Riwaya inaonyesha jinsi watu wenye mamlaka wanavyotumia vibaya nyadhifa zao na jinsi wanavyokandamiza wanyonge.

 Utafutaji wa Ukweli na Haki, Wahusika wengi katika riwaya hii wanatafuta ukweli na haki. Wengine wanajaribu kufichua siri zilizofichwa, wengine wanapigania haki zao. Riwaya inaibua maswali kuhusu maana ya haki na jinsi inavyoweza kupatikana katika jamii iliyojaa matatizo.

 Mapenzi na  Usaliti, na Kisasi: Maudhui ya mapenzi, usaliti, na kisasi pia yana nafasi kubwa katika Kivuli Kinaishi. Mahusiano changamano kati ya wahusika yanaonyesha jinsi hisia hizi zinavyoweza kusababisha matokeo mabaya. Hadithi inaonyesha jinsi hisia za kulipiza kisasi zinavyoweza kuharibu maisha ya watu.

 Utandawazi na Athari zake, Ingawa haijatajwa moja kwa moja, kuna dalili za athari za utandawazi na mabadiliko ya kijamii yanayoletwa na maendeleo ya kisasa, hasa katika mazingira ya mijini na migogoro ya utamaduni.

 Ulinganisho na Utofautishaji wa Fani na Maudhui waandishi katika riwaya hizo mbili ameelezea ulinganifu wa riwaya hizo mbili

Kulinganisha na kutofautisha riwaya hizi mbili kunasaidia kuelewa mwelekeo tofauti wa waandishi na jinsi wanavyoshughulikia masuala ya jamii.

Fani: Ulinganisho na Utofautishaji

Mtindo wa Lugha, Tofauti kubwa ipo katika mtindo wa lugha. Shaaban Robert anatumia Kiswahili cha kifalsafa, kilichojaa hekima na methali, na mara nyingi ni cha kimapokeo. Said A. Mohamed, kwa upande mwingine, anatumia lugha ya kisasa, yenye uhalisia wa mitaani, na mara nyingi yenye kejeli na ucheshi. Wakati Robert analenga kutoa mafunzo kwa lugha ya pashati, Mohamed analenga kuakisi uhalisia wa jamii ya sasa kwa kutumia lugha halisi.

 Wahusika,Wahusika wa Shaaban Robert ni wa mfano, wakiwakilisha dhana fulani za kimaadili. Wanaakisi archetypes za kiakili. Wahusika wa Said A. Mohamed ni changamano, wenye pande nyingi, na wanaoakisi uhalisia wa binadamu. Wana historia, hisia, na mapungufu yao.

 Ploti na Muundo,Ploti ya Nguzo Mama ni rahisi na ya moja kwa moja, ikilenga kuwasilisha ujumbe mahususi kupitia mazungumzo. Muundo wake ni wa kimapokeo. Ploti ya Kivuli Kinaishi ni changamano, yenye matukio mengi yasiyotarajiwa na muundo usiokuwa wa mstari, ukitumia mbinu za kisasa za usimulizi kama vile flashbacks na mitazamo mingi.

Mandhari,Nguzo Mama inatumia mandhari ya kijijini yanayoashiria utulivu na malezi, wakati Kivuli Kinaishi inatumia mandhari ya mijini yanayoakisi migogoro na changamoto za maisha ya kisasa.

 Maudhui: Ulinganisho na Utofautishaji

 Ujumbe Mkuu: Nguzo Mama inasisitiza maadili mema, hekima, na misingi ya maisha yenye tija kwa jamii. Ujumbe wake ni wa kujenga na kuelimisha. Kivuli Kinaishi inachunguza athari za zamani kwa sasa, ufisadi, migogoro ya kijamii, na utafutaji wa haki katika jamii iliyoharibika. Ujumbe wake ni wa kuhoji na kufichua.

 Mtazamo wa Jamii,Robert anaonyesha jamii yenye maadili na misingi imara, akisisitiza umuhimu wa malezi na hekima. Anatoa tumaini la jamii bora kupitia kufuata kanuni za kimaadili. Mohamed anaonyesha jamii iliyojaa matatizo, ufisadi, na siri, akionyesha uhalisia mchungu wa maisha ya kisasa. Anafichua matatizo badala ya kutoa suluhisho rahisi.

Suala la Wakati,Nguzo Mama inazungumzia masuala ya milele ya maadili na hekima ambayo hayabadiliki na wakati. Kivuli Kinaishi inasisitiza athari za matukio ya zamani (kivuli) kwa maisha ya sasa, ikionyesha jinsi historia inavyoendelea kuathiri maisha ya watu.

Dhamira ya Mwandishi,Shaaban Robert ana dhamira ya kuelimisha, kulea, na kuunda jamii yenye maadili mema. Said A. Mohamed ana dhamira ya kuchunguza, kufichua, na kuhoji hali halisi ya jamii, akilenga kuamsha fikra za msomaji kuhusu matatizo yanayoikabili jamii.

 Hitimisho

Riwaya za Nguzo Mama na Kivuli Kinaishi zote ni nguzo muhimu katika fasihi ya Kiswahili, ingawa zinatofautiana sana katika fani na maudhui. Nguzo Mama inasimama kama kielelezo cha fasihi ya maadili na hekima, ikitumia fani rahisi lakini yenye ufanisi kuwasilisha ujumbe wa kina wa kifalsafa. Shaaban Robert anatumia lugha ya pashati na wahusika wa mfano kufundisha maadili na misingi ya maisha yenye tija.

Kwa upande mwingine, Kivuli Kinaishi inawakilisha fasihi ya kisasa, ikitumia fani changamano na ya kusisimua kuchunguza matatizo magumu ya jamii kama vile ufisadi, siri za zamani, na utafutaji wa haki. Said A. Mohamed anatumia lugha halisi, wahusika wa kina, na ploti isiyo ya mstari kuwasilisha uhalisia mchungu wa maisha ya kisasa.

Tofauti hizi zinaonyesha jinsi fasihi ya Kiswahili imebadilika na kukua kimaandishi na kimada. Wakati Shaaban Robert alijikita katika kuijenga jamii kupitia maadili, Said A. Mohamed anajikita katika kuichunguza na kuifichua jamii na changamoto zake. Hata hivyo, zote mbili zina mchango mkubwa katika kuendeleza fasihi ya Kiswahili na zinatoa fursa kwa msomaji kutafakari juu ya maisha, jamii, na nafasi ya binadamu ndani yake. Vitabu hivi vinabaki kuwa rasilimali muhimu kwa wale wanaotaka kuelewa undani wa fasihi ya Kiswahili na jinsi inavyoendelea kuakisi na kuumbwa na jamii yake.