Imeandaliwa na Mtila Mswahili
UTANGULIZI
Asili ya tamthiliya ya kiswahili ni dhana pana ambayo inapaswa kujadiliwa kwa kina ili kuweza kuleta maana nzuri. Ili kuweza kuijadili kwa kina dhana hii inapaswa kujadiliwa kwa mitazamo mikuu miwili ambayo ni asili ya tamthiliya ya kiswahili kama zao la waafrika wenyewe. Ambapo tunaweza kusema kuwa tamthiliya ya kiswahili ilikuwepo tangu enzi za jadi na jadi. Mtazamo wa pili unaelezea Tamthilia ya Kiswahili kama zao la kikoloni. Kwa kuanza na hoja zinazounga mkono kuwa tamthiliya ya kiswahili ni zao la kikoloni, dhana hii inadhihirishwa na athari zilizoletwa na wakoloni katika tamthilia ya Kiswahili kama ifuatavyo;
Uandishi wa tamthilia ulianza katika mfumo wa elimu ya kikoloni;Wakati wa kabla ya ukoloni, jamii nyingi za Kiafrika zilitegemea sanaa ya mdomo. Tamthilia kama maandishi hazikuwepo kwa mfumo rasmi. Wakoloni walipoanzisha shule na taasisi za kidini, walileta elimu ya Kizungu na kwa mara ya kwanza watu walianza kuandika michezo ya kuigiza kwa Kiswahili. Michezo hiyo iliandikwa na kuonyeshwa shuleni kama sehemu ya mitaala, na kwa sababu hiyo, tamthilia ya Kiswahili ikaanza kuchukuliwa kama sehemu ya elimu ya kisasa iliyoasisiwa na wakoloni.
Maumbo ya tamthilia yalifuata mifumo ya kifasihi ya Kimagharibi; Tamthilia za Kiswahili zilianza kuandikwa kwa kufuata sura ya Kimagharibi , ambazo zilihusisha utangulizi, mgogoro, kilele, na suluhisho. Aidha, matumizi ya pazia, maelekezo ya jukwaani, na waigizaji waliopangiwa nafasi yalitokana na mtindo wa Kiingereza au Kifaransa. Hii inaonyesha kuwa muundo wa kisasa wa tamthilia ya Kiswahili si wa jadi, bali uliletwa na mfumo wa kifasihi wa wakoloni.
Tamthilia za mwanzo zilitumiwa kuendeleza ajenda za wakoloni;Katika shule na makanisa, walimu na mapadri waliandika tamthilia zilizohimiza nidhamu, utii kwa wazungu, usafi, na kulaani mila kama poligami na unyago. Hii ni wazi kuwa tamthilia haikuanzishwa kwa nia ya kukuza utamaduni wa Kiafrika, bali kufundisha maadili ya kikoloni, hivyo kuifanya kuwa chombo cha ukoloni.
Uandishi wa tamthilia ulitegemea Kiswahili kilichosanifiwa na wakoloni;Wakoloni walichagua Kiunguja kama Kiswahili sanifu, na lugha hiyo ndiyo iliyotumika katika tamthilia. Hii ilihamisha tamthilia kutoka kwa lugha za asili kama Kigogo, Kikamba, au Kichaga, kwenda kwenye lugha iliyoanzishwa na kukubalika kwa maslahi ya kikoloni. Hii ni dalili kuwa tamthilia ya Kiswahili ni zao la mfumo wa kikoloni.
Majukwaa rasmi ya tamthilia yaliletwa na wakoloni;Tofauti na jamii za Kiafrika zilizotumia viwanja, uwanja wa michezo au sehemu za wazi kuigiza, wakoloni walijenga majukwaa maalum na kumbi za michezo katika shule na miji. Michezo ilichezwa mbele ya hadhira iliyokaa rasmi, na hii iliweka tamthilia ya Kiswahili katika muktadha wa maigizo ya Ulaya. Kwa hiyo, mazingira ya kuonesha tamthilia yaliakisi taswira ya kikoloni.
Waafrika walipewa fursa ya kuandika kwa kutumia vyombo vya kikoloni;Tamthilia nyingi zilianza kusambazwa kupitia magazeti, taasisi na vitabu vilivyodhibitiwa na wakoloni au serikali za baada ya ukoloni zilizoendeleza urithi wa ukoloni. Hii ni pamoja na machapisho ya taasisi kama Taasisi ya Uchunguzi wa Kiswahili (TUKI). Bila miundombinu hii, tamthilia ya Kiswahili isingekua kwa namna ile, hivyo kukazia kuwa ni zao la mfumo wa kikoloni.
Pamoja na kwamba asili ya tamthiliya ya kiswahili ni
zao la kikoloni si wote wanaokubaliana na kauli hiyo, kwani kuna hoja kuwa
tamthilia ya Kiswahili ni muendelezo wa sanaa ya jadi ya Kiafrika ambayo
ilikuwepo hata kabla ya kuwasili kwa wageni kutokana na hoja zifuatazo;
Michezo ya kuigiza ilikuwepo kabla ya ukoloni;Jamii nyingi za Kiafrika zilikuwa na michezo ya kuigiza iliyoigizwa na Watoto kama vile kombolela na kula mbakishie baba, ambayo ilikuwa sehemu ya maisha yao ya kila siku. Watoto walicheza michezo ya kuigiza kwa kutumia hadithi za wanyama, kama Sungura na Fisi. Viongozi wa jamii walitumia maigizo kufundisha maadili, huku wazee wakiigiza hadithi wakati wa jioni. Hii ni ushahidi kuwa tamthilia kama sanaa haikutokana na ukoloni, bali ilikuwepo kabla.
Tamthilia ya Kiswahili ni muendelezo wa fasihi simulizi;Tamthilia nyingi zilichukua maudhui kutoka kwenye hadithi za jadi, methali, na mila. Waandishi wa Kiswahili waliandika kwa kutumia msingi wa simulizi za zamani, wakaongeza tu maandishi. Kwa mfano, tamthilia nyingi zina wahusika wa kifumbo na matumizi ya lugha ya picha kama ilivyo kwenye ngano za Kiafrika. Hii inathibitisha kuwa tamthilia ya Kiswahili ni mwendelezo wa utamaduni wa Kiafrika, si bidhaa ya kikoloni.
Maudhui ya tamthilia yanapingana na ukoloni;Tamthilia kama Kinjeketile zinamchora Mjerumani kama mkoloni dhalimu na Mwafrika kama shujaa wa kupigania haki. Kwa hiyo, tamthilia hii na nyingine kama Kilio Chetu zinaonyesha mapambano dhidi ya ukandamizaji wa kikoloni. Kama tamthilia zingekuwa za kikoloni, hazingeikosoa historia ya ukoloni au kuchochea mapinduzi ya fikra.
Tamthilia ya Kiswahili ina vipengele vya sanaa ya Kiafrika;Tofauti na tamthilia za Kimagharibi, tamthilia ya Kiswahili hutumia methali, jazanda, semi, na misemo ya lugha ya Kiswahili. Vipengele hivi vinaifanya kuwa kazi ya Kiafrika hata kama imeandikwa. Waandishi huchota lugha ya watu na matukio halisi ya jamii zao, na kuviwasilisha kwa mtindo wa kipekee wa Kiafrika.
Waandishi waliandika kwa nia ya kulinda na kuendeleza utamaduni wa Kiafrika;Waandishi wengi waliona tamthilia kama njia ya kufundisha, kuonya, na kuelekeza jamii yao. Penina Mlama, Hussein Wamitila, na Said Ahmed Mohamed walitumia sanaa ya uandishi kama chombo cha harakati za kijamii. Hawakuandika kwa maslahi ya wakoloni bali kwa dhamira ya kuelimisha jamii zao.
Tamthilia zilitolewa hata kwenye mazingira ya kijadi bila maandishi;Hata kabla ya maandishi rasmi, jamii zilikuwa na makungwi, vigogo, na igizo za ngoma za kilugha zenye ujumbe mahsusi. Hizi ni aina za tamthilia japo hazikuandikwa. Kwa hiyo, tamthilia haikuasisiwa na ukoloni, bali maandishi yake tu ndiyo yaliathiriwa na muktadha wa wakati huo.
Yote kwa yote; Tamthiliya ya kiswahili licha ya kuwa asili yake imekuwa ikijadiliwa katika pande kuu mbili ambazo asili ya tamthiliya kiswahili ni kama zao la kikoloni na upande mwingine unasema kuwa asili ya tamthiliya kiswahili ni zao la Kiafrika, licha ya kuwa na mitazamo tofauti tofauti, lakini tunaona kuwa tamthiliya ya kiswahili inaendelea kuwa kama nguzo kwa jamii,kutokana na zinalenga zaidi kudumisha jamii ya Kiafrika kwa maana ya kuwa zinajikita zaidi katika, kuelimisha jamii, kufundisha, kuburudisha, kuasa na kuelekeza jamii pale ambapo inafanya mambo kinyume na maadili.
MAREJELEO
Mulokozi, M.M. (1996). Theatre and Political
Struggle in Tanzania.
Wamitila, K.W. (2003). Misingi ya Fasihi na Nadharia
ya Fasihi.
Ngugi wa Thiong’o (1986). Decolonising the Mind.
0 maoni:
Post a Comment